پارس آباد
پارْسْ‌آباد، شهرستان و شهری در استان اردبیل.
شهرستان پارس‌آباد
این شهرستان از شمال به جمهوری آذربایجان، از جنوب شرقی به شهرستان بیله سوار، از جنوب به شهرستان گِرمی و از غرب به شهرستان كلیبر (در استان آذربایجان شرقی) محدود است (نقشه). این شهرستان از دو بخش مركزی و اصلاندوز، دو شهر به نامهای پارس‌آباد و اصلاندوز و 5 دهستان تشكیل شده است ( نشریه ... ، 8). شهرستان پارس‌آباد تا خرداد 1370ش یكی از بخشهای شهرستان مغان در آذربایجان شرقی بود (فرهنگ ... ، 3 / 41)، اما در 1372ش پس از تشكیل استان اردبیل، در شمار یكی از شهرستانهای این استان درآمد (زنده دل، 3 / 26؛ نک : ه د، اردبیل).
این شهرستان جلگه‌ای و دشتی است و ارتفاعات قابل ملاحظه‌ای ندارد. بلندترین نقطۀ آن قلۀ اصلاندوز با 650 متر ارتفاع (جعفری، كوهها...، 65) است؛ تپۀ نادری نیز كه در 1148ق نادرشاه افشار در آنجا تاج‌گذاری نمود، در این شهرستان قرار دارد (خاماچی، 249؛ افشار، 1 / 351؛ نک : خلیلی، 466). رود ارس كه بین ایران و جمهوری آذربایجان واقع است و از كوههای بینگول داغ تركیه سرچشمه می‌گیرد، پس از آنكه زمینهای كشاورزی این شهرستان را به وسیلۀ كانالهای تعبیه شده در سد میل ـ مغان آبیاری می‌كند، به دریای خزر می‌ریزد (جعفری، رودها ... ، 104؛ خاماچی، همانجا). هوای پارس‌آباد در تابستانها گرم، و در زمستانها معتدل و مطبوع است (همو، 248). زمستانهای ملایم این منطقه سبب شده است كه ایلهای متعددی از جمله شاهسون و ارسباران، قشلاق خود را در این منطقه سپری كنند (نک : شهبازی، 140).
اقتصاد شهرستان پارس‌آباد بر كشاورزی، دامداری و تولید برخی كالاهای صنعتی استوار است. این شهرستان به سبب دارا بودن آب و هوای مساعد و اراضی حاصل‌خیز، از قطبهای كشاورزی استان اردبیل به‌شمار می‌رود. كشت كاری در پارس‌آباد به دو طریق آبی و دیمی صورت می‌گیرد ( فرهنگ، همانجا). از عمده‌ترین فرآورده‌های كشاورزی این منطقه غلات، پنبه، چغندرقند، دانه‌های روغنی، علوفه و محصولات جالیزی و اقسام میوه‌هاست (خاماچی، 250). دامداری نیز در پارس‌آباد به سبب غنی بودن مراتع رونق فراوان دارد ( فرهنگ، 3 / 41-42).
این شهرستان با داشتن دو سردخانه دومین تولیدكنندۀ گوشت قرمز در استان اردبیل است (نک : آمارنامه ... ، 335). از صنایع مهم آن می‌توان كارخانه‌های وابسته به سازمان كشت و صنعت، كارخانه‌های قند، پنبه پاك‌كنی، كمپوت و مرباسازی و كارخانۀ تولید لبنیات را برشمرد (خاماچی، همانجا).
بنابر سرشماری 1375ش جمعیت این شهرستان 887‘138 نفر بوده است كه 323‘63 نفر از آنان ساكن مناطق شهری، 309‘73 نفر ساكن مناطق روستایی و بقیه كوچنده بوده‌اند ( سرشماری، شناسنامه، یازده). اهالی این منطقه به زبان تركی سخن می‌گویند ( فرهنگ،3 / 41؛ صفری، 2 / 62).
شهر پارس‌آباد
این شهر كه مركز شهرستان پارس‌آباد است، در °47 و ´55 طول شرقی و °39 و ´39 عرض شمالی (پاپلی، 121) و در ارتفاع حدود 70 متری از سطح دریا (جعفری، دائرةالمعارف ... ، 240) قرار گرفته، و در 114 كیلومتری شمال گرمـی و در مسیـر راه اصلی گرمی ـ صفرلو واقع شده است ( فرهنگ، 3 / 42). جمعیت شهر پارس‌آباد بنابر سرشماری 1375ش 485‘60 نفر بوده است ( سرشماری، نتایج، سی و نه).
پارس‌آباد تا 1340ش آبادی كوچك و گمنامی در دشت مغان بود، ولی به سبب موقعیت خاص منطقه‌ای، قرار گرفتن در نوار مرزی، وجود خاك حاصل‌خیز و مراتع عالی، احداث سد میل - مغان در اصلاندوز بر رودخانۀ ارس و احداث كارخانه‌های متعدد رو به توسعه و آبادانی نهاد (خاماچی، 251). این منطقه، ابتدا به نام مهندس پارسا، رئیس شركت شیار كه نخستین‌بار به آبادانی و عمران آنجا پرداخت، پارساآباد و تدریجاً به پارس‌آباد شهرت یافت (همو، 248؛ نوبان، 129؛ جهانبانی، 85؛ در بارۀ پیشینۀ تاریخی پارس‌آباد، نک : ه د، مغان).
مآخذ
آمارنامۀ استان اردبیل (1377ش)، سازمان برنامه و بودجه، تهران، 1378ش؛ افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان شرقی، تهران، 1369ش؛ پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مكانهای مذهبی كشور، مشهد، 1367ش؛ جعفری، عباس، دایرۀالمعارف جغرافیایی ایران، تهران، 1379ش؛ همو، رودها و رودنامۀ ایران، تهران، 1376ش؛ همو، كوهها و كوه‌نامۀ ایران، تهران، 1368ش؛ جهانبانی، امان الله، مرزهای ایران و شوروی، تهران، 1336ش؛ خاماچی، بهروز، فرهنگ جغرافیایی آذربایجان شرقی، تهران، 1370ش؛ خلیلی عراقی، محمدرضا، خاطرات سفر آذربایجان و كردستان، تهران، 1328ش؛ زنده دل، حسن، مجموعۀ راهنمای جامع ایرانگردی (استان اردبیل)، تهران، 1377ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسكن (1375ش)، شناسنامۀ آبادیهای كشور، شهرستان پارس‌آباد، مركز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ همان، نتایج تفصیلی؛ شهبازی، عبدالله، مقدمه‌ای بر شناخت ایلات و عشایر، تهران، 1369ش؛ صفری، بابا، اردبیل در گذرگاه تاریخ، تهران، 1353ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای كشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1371ش؛ نشریۀ دفتر تقسیمات كشوری، معاونت سیاسی وزارت كشور، تهران، 1379ش، شم 2؛ نقشۀ تقسیمات كشوری ایران، گیتاشناسی، تهران، 1377ش، شم 125؛ نوبان، مهرالزمان، نام مكانهای جغرافیایی در بستر زمان، تهران، 1374ش.